Hoe help je iemand die rouwt, een ander of jezelf? Hoe ga je om met ongemakkelijke emoties en pijnlijke gebeurtenissen? Hoe voorkom je dat je na een groot verlies (opnieuw) in een depressie belandt of (langdurig) met andere mentale uitdagingen te maken krijgt? Kortom: hoe verbreed je je sociale vaardigheden en vergroot je je eigen mentale kracht in tijden van rouw, verlies en de dood? Je bent het in ieder geval waard om op de juiste manier getroost te worden tijdens het innerlijk zeer eenzame rouwproces! Lees hieronder meer.
“Kennis over rouw – rouw in de maatschappij, de gevolgen van rouw, het rouwproces en troosten en getroost worden tijdens rouw – is essentieel om te voorkomen dat je (opnieuw) in depressie belandt”.
Ongemak bij negatief geladen emoties
In mijn eerdere artikel “De functie van negatieve emoties: van verdwaalde zeurpiet naar navigerend blij ei!” haalde ik de 5 negatieve kernemoties aan: 1) ongeduld en haat, 2) onrust en ongerustheid, 3) somberheid, verdriet en depressie, 4) angst en 5) boosheid. De emoties somberheid, verdriet of depressie, die vaak aanwezig zijn tijdens verlies en rouw, zijn er volgens de Traditionele Chinese Geneeskunde (TCM) om ons gevoelig te maken voor pijn en verlies en drijven ons naar duidelijkheid en verbinding met de Bron, God, het Universum of bezieling.
Onze maatschappij heeft echter moeite om met ongemakkelijke emoties, zoals verdriet en somberheid, om te gaan. In tijden van dood, verlies en dus rouw is steun van naasten en de omgeving vaak heel erg welkom, maar is het meestal onduidelijk voor hen hoe zij hun dierbare kunnen steunen, wat ze moeten zeggen en doen. In het boek “De vijf talen van troost” van Huub Buijssen wordt uitgelegd hoe je iemand kan troosten die rouwende is, maar ook hoe je zelf het beste om kan gaan met een periode van rouw. Met onze achtergrond en beperkte ervaring en kennis tegenwoordig is dat een broodnodige aanvulling op onze sociale vaardigheden, maar ook van onze zelfzorg.
Die zelfzorg was voor mij de aanleiding om dit boek te lezen en mij te verdiepen in rouw. Met een verleden van mentale uitdagingen wilde ik er alles aan doen om te voorkomen dat ik opnieuw in een depressie zou belanden wanneer mijn lieve mama zou komen te overlijden. Ik ben iemand die zich graag voorbereidt en inleest. In mei 2022 las ik het boek op vakantie, omdat het steeds slechter ging met mijn moeder. Een deel daarvan bleef hangen en een deel nam ik opnieuw tot mij na deze verschrikkelijke zomer waarin ik onder andere mijn moeder verloor. Mijn belangrijkste observatie: het is een verschrikkelijk eenzaam proces. Het rouwen, de shock verwerken en te boven komen, het gemis, alles voelt zo alleen en aandacht ontvangen van familie, vrienden en de omgeving is zo ontzettend welkom. En kennis over het proces, je lichaam en je omgeving in deze tijden is goud waard!
In het boek “De vijf talen van troost” van Huub Buijssen wordt uitgelegd hoe je iemand kan troosten die rouwende is, maar ook hoe je zelf het beste om kan gaan met een periode van rouw. Met onze achtergrond en beperkte ervaring en kennis tegenwoordig is dat een broodnodige aanvulling op onze sociale vaardigheden, maar ook van onze zelfzorg.
Verliefd of in rouw?
Iedereen die nog nooit heftige rouw heeft gekend, zal het lastig vinden om te begrijpen hoe dat nou precies voelt. Al is het verloop en de ervaring voor iedereen verschillend, een interessante vergelijking die Huub maakt, is die met verliefdheid vanwege de overeenkomstige symptomen, zoals de hoeveelheid stress en emoties die vrijkomen, dat woorden tekort schieten, iemands brein dat bezet is door één persoon, iemands afwezigheid en onbereikbaarheid, lichamelijke klachten (koud hebben, vermoeidheid), aan controle- en concentratieverlies lijden, slaapproblemen, veranderende eetlust en het risico op meer fouten maken dan normaal. Ook kun je niet goed oordelen en besluiten. De prefrontale cortex van je hersenen staat bij rouw op een laag pitje.
Begrijpen van ‘rouwig’ ongemak
Rouw is een zware last, waarbij iets ontnomen wordt en je leeg achterblijft: een paradox. Huub heeft dat prachtig uitgelegd aan de hand van het begrijpen van de drie belangrijke woorden van rouw in de Engelse taal:
Huub besteedt aandacht aan het verkennen en verklaren waarom het steunen bij rouw zo lastig blijkt te zijn. Hij legt uit dat dit te maken heeft met veranderende normen en waarden bij belangrijke gebeurtenissen in een mensenleven waarvoor geen begeleiding bestaat, zoals steunen bij groot verlies en de opvoeding van kinderen. Het leed van rouw is vaak ook onzichtbaar doordat de rouwende figuurlijk een ‘masker draagt’ of ‘toneel speelt’ (al dan niet bewust en/of vrijwillig).
Tevens is het lastig om met rouwende mensen om te gaan vanwege de besmettelijkheid van gevoelens door spiegelneuronen. Men wil de pijnlijke gevoelens die kunnen overslaan op henzelf of onderwerpen die raken aan hun eigen kwetsbaarheid en dood zo veel mogelijk vermijden. Of oplossingen zoeken die er in het geval van verlies niet zijn en het lijden wegnemen, terwijl geduld de enige remedie is. Verdriet en rouw zijn persoonlijk en daarom is het lastig om de juiste manier van steun te bepalen. Huub haalt een prachtige manier aan om dat te duiden, namelijk “de vingerafdruk van verdriet”.
Ook de lastigheid van luisteren (door veel herhaling en chaotische verhaallijnen) en het kiezen van de ‘juiste’ woorden maken dat steunen bij rouw uitdagend is. De taal biedt vaak onvoldoende woorden voor gevoelens. Taal is dus zeker ook een beperkende factor bij zoiets groots als het verliezen van een dierbare. Sommige mensen met alexithymie zijn zelfs letterlijk niet in staat om gevoelens onder woorden te brengen. Bij rouw zal je net zoals bij seks moeten blijven communiceren om achter behoeften en wensen te komen die ook nog eens kunnen veranderen in tijd.
Rouwenden kunnen door deze informatie beter begrijpen waarom dierbaren het af laten weten of worstelen met het bieden van steun. Het begrijpen en bewust zijn van waarom het steunen van rouwenden zo lastig is, kunnen de omgeving helpen om diegene die rouwt beter te kunnen steunen en troosten. Maar naast het feit dat je beter in staat bent om diegene te steunen die je liefhebt, heeft troosten ook twee voordelen, namelijk eerder steun van anderen krijgen als je zelf te maken krijgt met verlies en jezelf weerbaarder maken tegen ziektes door het moeder-teresa-effect en het effect van een helper’s high.
Verdriet en rouw zijn persoonlijk en daarom is het lastig om de juiste manier van steun te bepalen. Huub haalt een mooie quote aan, namelijk “de vingerafdruk van verdriet”.
Mentale weerbaarheid na verlies
Rouw heeft net zoals een heftige verliefdheid invloed op je lichaam, zoals de verminderende of beter gezegd andere werking van je hersenen. De ervaren emoties zijn ook in deze periode actietendensen (energy in motion) en geven bereidheid om te bewegen. De actietendens bij verdriet is je aandacht naar binnen richten. Ofwel in gedachten bij iemand anders zijn, nadenken over het verlies, antwoord vinden over hoe nu verder en verder willen gaan. Verdriet is de stuwende kracht achter het verwerkingsproces. Het kan voelen dat de pijn niet verwerkt of geaccepteerd kan worden, maar eerder dat er geleerd wordt om het te verdragen. Wellicht is het daarom beter om het een proces van te verdragen te noemen of meer in de geest van Kassandra Goddijn: een integratieproces.
Het is geruststellend om als rouwende of als omgeving zijnde van iemand die rouwt te weten dat de menselijke geest gemaakt is om tegenslagen aan te kunnen. De menselijke geest is namelijk erop toegerust om grote tegenslagen en rampen het hoofd te bieden. Veel vervelende ervaringen vergeet je: ziekte, ongeluk in verkeer, op het werk, bedreiging, overval of inbraak. De mens maakt in zijn leven veel ingrijpende gebeurtenissen mee die worden vergeten. En dat betekent dat er ook na een groot verlies een grote kans is om het leven weer te herpakken.
Men rouwt door een afwisselend proces van confrontatie en afleiding die even belangrijk zijn. Om te kunnen functioneren in het dagelijks leven en het verlies gedoseerd te kunnen integreren, verdragen of verwerken is afleiding essentieel. Soms kan dat bewust, maar de rouwende kan ook overvallen worden door emoties in een golvende beweging en op onverwachte momenten. Verdriet helpt bij dit proces van verlies en is een manier om bij overledene te zijn. Daarnaast is lachen tijdens moeilijke momenten normaal en verlicht het de boel tijdens het hebben van verdriet. Een indirecte manier van rouwen is ontkenning. Huub benoemt tevens een verschil in een vrouwelijke en mannelijke verwerkingsstijl die beide even nuttig zijn.
In relatie tot het herstellen na verlies bestaan vier theorieën waar kracht uitgeput zou kunnen worden:
Het is geruststellend om als rouwende of als omgeving zijnde van iemand die rouwt te weten dat de menselijke geest gemaakt is om tegenslagen aan te kunnen. … En dat betekent dat er ook na een groot verlies een grote kans is om het leven weer te herpakken.
Communiceren over behoeften en wensen
Zowel door de omgeving als door de rouwende is het belangrijk om duidelijk te communiceren over behoeften en wensen van de rouwende. Op deze manier kan de omgeving conform hun vermogen en capaciteiten de rouwende de juiste steun geven en de rouwende de juiste steun ontvangen om het verlies te kunnen integreren, te helen en hopelijk weer de draad van het leven op te pakken. Voor beide partijen betekent het een ontdekkingsreis met te overwinnen obstakels. Voor de rouwenden is het goed om te weten dat er altijd mensen zullen zijn die teleurstellen vanwege deze obstakels. Om hier mee om te gaan geeft Huub drie opties, namelijk: deze mensen erop aanspreken, uitgaan van het principe mensen voor goede tijden en mensen voor slechte tijden (zeker nu je weet hoe moeilijk het kan zijn om te steunen bij verlies) of het contact verbreken.
Voor de rouwenden is het goed om te weten dat er altijd mensen zullen zijn die teleurstellen vanwege te overwinnen obstakels.
Rouwtrajecten
Huub maakt onderscheid tussen drie soorten rouwtrajecten die mensen kunnen doorlopen na een groot verlies:
De omgeving kan aan de hand van de bovenstaande trajecten proberen een inschatting te maken welk traject hun dierbare doorloopt. En ondanks dat iedereen in rouw wel begrip, erkenning en troost nodig heeft, hebben mensen die in traject 1 en 3 zitten dat verreweg het meest.
De omgeving kan proberen een inschatting te maken welk rouwtraject hun dierbare doorloopt. En ondanks dat iedereen in rouw wel begrip, erkenning en troost nodig heeft, hebben mensen die in het Herstel- en Chronische rouwtraject zitten dat verreweg het meest.
Geen goedbedoelde adviezen a.u.b.!
Het is daarbij goed om te weten dat de band met de overledene op een andere manier voorgezet zal worden, dus iemand komt niet over een verlies heen maar leert zich aanpassen aan de nieuwe situatie en laat de overledene niet los. Iemand die rouwt volgt daarbij ook zijn eigen unieke, individuele en persoonlijke rouwproces dat geen vaste fases kent en niet volgens schema’s werkt en wel of niet intensief rouwt en daarbij wel of niet huilt. Dat is namelijk niet noodzakelijk voor een goede ‘verwerking’. De intensiteit van rouwen en gerelateerde emoties hangen ook niet af van een plotseling of verwacht overlijden. Emoties kunnen overigens erg divers en onverwacht zijn en zijn allemaal goed, ook als deze na jaren nog opkomen. Rouw is normaal en vindt plaats bij elk definitief verlies of iets dat je niet had. Adviezen (ook al zijn het goedbedoelde) slaan daarom meestal de plank mis.
Goed troosten en de juiste troost ontvangen
Huub beschrijft in zijn boek de vijf troosttalen van verlies die hij afgeleid heeft van de vijf talen van liefde van Chapnam:
Het is goed voor zowel de rouwende als voor de omgeving om te weten dat een persoon in kwestie één of meerdere voorkeurstalen heeft die meer gewaardeerd worden en dat voorkeurstalen afhankelijk kunnen zijn van de fase van hun rouwproces. Om een dierbare zo goed mogelijk te steunen is de gouden regel de rouwende te vragen naar de voorkeur op dat moment. Wat alle talen in ieder geval gemeen hebben is het schenken van tijd en het geven van erkenning aan het verlies, de pijn en het verdriet.
Om een dierbare zo goed mogelijk te steunen is de gouden regel de rouwende te vragen naar de voorkeur op dat moment.
Wat alle talen in ieder geval gemeen hebben is het schenken van tijd en het geven van erkenning aan het verlies, de pijn en het verdriet.
Hoe voorkom je een depressie bij rouw?
Wat we kunnen leren van de vijf troosttalen van verlies om een depressie na een verlies te voorkomen is dat kennis over het rouwproces cruciaal is. Dit brengt namelijk begrip voor andermans acties, begrip voor je eigen lichaam en gemoedstoestand, begrip voor je eigen behoeften en wensen en de noodzaak om deze te delen, begrip van de juiste soort troost en begrip voor de periode die rouw heet. Tijdens het innerlijk zeer eenzame en verdrietige rouwproces, is het belangrijk om te weten dat rouwen niet hetzelfde is als een depressie al zijn er overeenkomstige emoties en gevoelens.
De kennis over rouw is onder te verdelen in vier thema’s: kennis over rouw in de maatschappij, kennis over de gevolgen van rouw, kennis over het rouwproces en kennis van troosten en getroost worden tijdens rouw:
Kennis over rouw in de maatschappij
Kennis over de gevolgen van rouw
Kennis over het rouwproces
Kennis van troosten en getroost worden tijdens rouw
Mijn verhaal – hoe ik depressie tijdens rouw buiten de deur heb weten te houden
Mijn observaties de afgelopen zes maanden zijn dat het gevoel van eenzaamheid en het verdriet zo super intens zijn, dat troost op de juiste manier een lichtpuntje voor een fractie van een seconde of op die dag kan zijn, maar ook dat ik begrijp dat het troosten van iemand die rouwt ingewikkeld kan zijn voor de omgeving. Door mijn kennis hierover, heb ik meer compassie kunnen opbrengen voor mijn naasten, die zonder twijfel het beste met mij voor hebben en vaak zelf ook met het een en ander stoeien in het leven of ook het verlies van mijn moeder moesten verwerken. Die eenzaamheid, die heb ik veelvuldig gedeeld in gesprekken, voor alle kaartjes en presenties (sowieso een van mijn troosttalen) ben ik heel dankbaar (geweest), zo ook voor de aanwezigheid van eenieder op de herinneringsdag van mijn moeder en het begrip voor mijn situatie.
Ook heb ik meer compassie en empathie kunnen opbrengen voor mijn eigen gevoelens, emoties en gedachten en staat van zijn. Door te beseffen dat er drie verschillende rouwtrajecten en diverse rouwstijlen zijn, dat het super persoonlijk is hoe je omgaat met het intense verdriet en hoeveel tijd en tranen je nodig hebt tijdens het rouwen. Dat je eigenlijk niets verkeerd kan doen en dat mijn brein en lichaam nou eenmaal anders werken tijdens deze periode. Mijn energie, concentratie en motivatie waren ver te zoeken. En die vergeetachtigheid was bijzonder dringend aanwezig. Ik weet inmiddels beter wanneer ik aan de bel moet trekken als de eenzaamheid te veel wordt of als ik behoefte heb aan steun die nog niet geven wordt. Of ik zorg zelf dat ik alternatieve manieren aanwend om mijn behoeften te vervullen, zoals een (holistische) massage nemen, onderdompelen in een warm bad met Alka badzout, een ademsessie doen van House of Deep Relax, een wegleesboek of informatief boek dan wel een Happinezje lezen, yin of yoga nidra sessie doen of een middagdutje doen in mijn comfortabele, zachte bed en mij omringen met een luxe warme donsdeken, een extra knuffelsessie met mijn gezinsleden initieer en ga zo maar door.
Mijn rouwproces is vooral een continue vaardigheidstraining om emoties, gevoelens en gedachten altijd toe te laten en te verwelkomen, deze er gewoon te laten zijn, te doorvoelen, er ruimte voor de maken en er tijd voor te nemen. Ook letterlijk, door er een wekker voor te zetten en in die tijd passende muziek af te spelen, meditaties te luisteren, foto’s en filmpjes te bekijken en een kaarsje te branden bij haar altaartje in huis. En daarna rust te nemen en afleiding te zoeken. En deze practice, de ontwikkelde vaardigheden, dragen zeker bij aan mijn mentale weerbaarheid, mijn mentale kracht, een gebalanceerde stemming ondanks het verdriet, om als de tijd daar is mijn leven weer volledig op te pakken, te herpakken, maar dan in een nieuw jasje.
Waar ik echter meer behoefte aan had dan ik heb ontvangen de afgelopen 6 maanden, was praktische steun, zoals een maaltijd, oppas voor mijn zoontje, regelmatiger een aai over de bol en een arm om mij heen, een knuffel, ongevraagde praktische hulp en bezoek – zonder dat te hoeven vragen dus, aandacht na het verstrijken van de eerste weken en maanden. En nee, het is dus niet altijd gelukt dit goed te communiceren en de situatie was met corona in het gezin en tijdelijk verlies van onze woning niet altijd even makkelijk om ook te kunnen ontvangen. Maar deze ervaring neem ik in ieder geval mee de rest van mij leven; wie weet waar of voor wie dat goed kan zijn. En het geeft ook een kijkje in de delen van mijzelf die wellicht nog extra aandacht en heling nodig hebben, het geeft inzicht dus.
Wat ik wil zeggen is dat JIJ het waard bent om op de juiste manier getroost te worden door jouw (naaste) omgeving en hen hier op attent te maken als dit tekort schiet. Zoek dan ook vooral uit wat jouw voorkeurstaal of talen zijn op verschillende momenten in jouw rouwproces en geef dat aan – als je daartoe in staat bent. Of vraag bijvoorbeeld om een regelmatige check-in van je dierbaren. Door je (met enige regelmaat) uit te spreken over behoeften, wensen, gevoelens, emoties en gedachtegangen – iets wat voor iedereen maar vooral voor mensen met (een geschiedenis aan) depressieve klachten lastig en spannend kan zijn – creëer je een gezonde omgeving voor jezelf om te kunnen rouwen, te helen en je te herpakken, een zekere vorm van zelfzorg dus. De gevoelens van eenzaamheid, intens verdriet en somberheid, die ook zo bekend zijn bij een depressie, kunnen op deze manier een beetje ontdoen worden van de scherpe randjes die je (verder) in een depressie zouden kunnen trekken.
Het attent maken van jouw omgeving, indien nodig, of bijvoorbeeld het alleen al met hen hier open over praten, kan daarnaast helpen om de maatschappij een beetje bij beetje meer troostvaardigheden bij verlies bij te brengen. Dat is ook mijn intentie met dit artikel. Immers, niemand wordt buitengesloten van verlies, verdriet en de dood in het leven, dus kunnen we elkaar maar beter helpen en steunen in die tijden en dan het liefst op een zo’n waardevolle en prettige manier als mogelijk!
Bronvermelding
Dit artikel is gebaseerd op de inhoud en informatie uit het boek ‘De vijf talen van troost’ van Huub Buijssen.
FREEYA is aangemeld als partner van bol.com. Voor aankopen via deze website ontvangt FREEYA een commissie. Zo ondersteun je FREEYA’s schrijfkunst en andere activiteiten.
